Partij van de teleurgestelden
IS | 1 march 2009

Zuid-Afrika stemt op 22 april voor de vierde keer sinds het einde van de apartheid in parlements- en provinciale verkiezingen. De nieuwe partij COPE kan een deel van de macht van het ANC breken. Mee op campagne met de partij van de teleurgestelden.

‘COPE is God’s instrument om voor verandering te zorgen. We danken hem voor de leiders die we hebben.’ Gejoel volgt. Zaterdagochtend in een stadion in Soweto, nabij het Zuid-Afrikaanse Johannesburg. Publiek verbergt zich onder paraplus tegen de zinderende zon. Zwaar bewapende politie staat bij de ingang. Voor Zuid-Afrika een routine bij dergelijke bijeenkomsten. Op het podium van het Jabulani Stadion spreekt geen predikant, maar een politicus. De partij die geprezen wordt, is COPE, het Congress of The People.

COPE is een jonkie in de Zuid-Afrikaanse politiek. De partij is officieel pas 3,5 maand oud. Toch kunnen de nieuwelingen een belangrijke rol spelen bij de komende verkiezingen. Hoewel de winst zeker naar het ANC gaat, kan de partij ervoor kan zorgen dat het ANC niet langer een tweederde meerderheid krijgt, nodig om de grondwet te kunnen wijzigen.

De reden is in het stadion zichtbaar. Aanhangers lopen niet alleen rond met T-shirts van COPE maar ook met opdrukken van het gezicht van oud-president Thabo Mbeki. COPE komt voort uit het ANC-nest. Het bestaat uit politici en supporters van het ANC die zijn weggebroken uit de eens zo vertrouwde familie. Daarmee is COPE voor een deel van de Zuid-Afrikanen die anders nooit op de oppositie zouden stemmen, een acceptabele keuze. De partij bestaat toch uit hun bevrijders.

Plastic trompetten loeien. Uit de achterbak van een auto worden petjes en hoeden met het COPE-logo verkocht. ‘Dertig procent voor mij en de rest voor COPE,’ zegt de verkoopster tevreden. Verkiezingen zijn goede business. Vlak naast haar, bij de braai waar kip wordt gegrild, staat de 29-jarige Zamani Mabunda uit Soweto met een kartonnen bord met daarop ‘ga stemmen!’. ‘Ik heb altijd op het ANC gestemd maar ben de partij nu beu,’ zegt de sieradenmaker uit Soweto. We vertrouwen het ANC niet meer. Wat hebben ze voor ons gedaan?’

Hij verwoordt wat bijna alle aanwezigen herhalen. Teleurstelling in het ANC. Teleurstelling om prestaties, om het corruptieproces waarin ANC-presidentskandidaat Jacob Zuma verwikkeld is en vooral ook, om hoe Mbeki de wacht is aangezet. Hij werd in september gevraagd om op te stappen nadat een rechter had geïmpliceerd dat de corruptierechtszaak tegen Zuma deel was van een politieke samenzwering. COPE is het zogenoemde Mbeki-kamp dat is afgescheiden van het kamp van de
ANC-presidentskandidaat Jacob Zuma.

COPE wordt ook afgespiegeld als partij van de middenklasse en het zakenleven. In het stadion lopen rijke meisjes met flaphoeden en naaldhakken die de nieuwe partij steunen. Maar er zijn daarnaast arme vrouwen en mannen als Zamani, die nog kind waren bij het einde van de apartheid en dachten dat ze zich konden bevrijden uit de sloppen. COPE is daarmee ook de partij van degenen die in 1994 hoopten op een betere toekomst en nu denken dat deze onder het ANC niet uitkomt.

Als je naar het geplande beleid van de twee partijen kijkt is er weinig verschil. Beide partijen kunnen niet heen om grote thema’s als armoede, onderwijs en criminaliteit. COPE beweert niet dat er iets mis is met het beleid van het ANC, maar zegt dat de plannen sneller moeten worden uitgevoerd. De COPE-politici zeggen zich niet thuis te voelen in een ondemocratisch ANC waar normen en waarden zijn losgelaten. Enkele specifieke veranderingen die COPE graag wil zien, is een gekozen president en het terugbrengen van de Scorpions, een speciale politie-eenheid die onder meer het onderzoek naar Zuma leidde en onlangs is opgeheven.

COPE lijkt in zijn campagneretoriek vooral ook de partij te willen zijn van alle Zuid-Afrikanen, zwart en blank. Een partij voor de regenboognatie die Nelson Mandela na zijn bevrijding voor ogen had. De meeste COPE-aanhangers in het stadion zijn zwart. Maar dat kan ook komen door de locatie. ‘Onze vrienden snappen niet dat we hier zijn, ze zijn bang dat het te gevaarlijk is,’ zegt de 37-jarige blanke ingenieur Mark Hancock. Hij knikt naar zijn Taiwanese vrouw Rebecca. ‘We stemden op de partij FF+ maar die partij is heel blank. Met COPE zijn we van exclusief naar inclusief gegaan. Dat voelt goed.’

Een week later op het kantoor van de afdeling COPE Johannesburg. Bij het ringen van de bel springen honden je tegemoet. Links in de voortuin is het zwembad, bij binnenkomst de eetkamer en rechts een klein kantoor. De riante driekamerwoning is van Spholly Dlamini, een vastgoedontwikkelaar. Ze woont in de wijk Kelvin, vlak bij het zakenhart van Johannesburg. Haar woning is vrij spontaan veranderd in een zenuwcentrum, lacht de moeder van drie volwassen zoons.

‘COPE vroegen wie er plek had om bijeen te komen,’ vertelt Dlamini. ‘En nu organiseren we COPE’s campagne voor Johannesburg vanuit hier. Soms zijn er vergaderingen langs het zwembad, op de tafel in mijn woonkamer, in de keuken en in de tuin. Mijn garage ligt vol met T-shirts en tot ’s nachts laat sta ik nog te koken voor iedereen.’

Het zegt iets over hoe snel de partij uit de grond is gestampt. Structuren moeten zeer ad hoc worden opgezet. ‘Maar we hebben de ervaring uit het ANC. We weten hoe mensen te mobiliseren,’ zegt Dlamini, die tot voor kort in hetzelfde huis ANC-vergaderingen belegde om steun voor Mbeki te mobiliseren. Een foto van de oud-president hangt nog aan haar muur.

Aan het bureau tegenover haar zit de 45-jarige Mlungisi Hlongwane, ook
oud-ANC. Een half jaar geleden was hij nog burgemeester namens de partij. ‘Ik hield niet van tot wat het ANC was verworden,’vertelt hij. ‘We vielen uiteen in twee fracties en waren niet langer een eenheid. Ik voelde mezelf een vijand binnen mijn partij. Ik kan Zuma ook niet zien als rolmodel met het corruptieproces dat nog gaande is.’

Toch heeft Zuma nog steeds veel steun in Zuid-Afrika. Hij speelt vooral in op de gevoelens van de grote groep armen in het land. Het stadion in Soweto is maar half vol tijdens de COPE-bijeenkomst. Enkele weken ervoor stond Zuma er en was er geen plekje meer vrij. ‘Onze partij kent veel uitdagingen,’ zegt Hlongwane. ‘Ten eerste is er het gebrek aan financiële middelen. Bedrijven zijn bang om ons geld te geven omdat ze dan contracten met de overheid kwijt kunnen raken. Daarnaast moeten we onze presidentskandidaat Mvume Dandala, bisschop van de methodistische kerk, bekend maken bij de kiezers. Daar hebben we maar heel kort de tijd voor. Maar ons eerste doel om de tweederde meerderheid van het ANC te breken, is haalbaar.’

Het breken van de tweederde meerderheid is vooral belangrijk omdat het ANC dan niet meer alleen de grondwet kan wijzigen. Daarbij wordt in het bijzonder gedacht aan de onmogelijkheid voor het ANC om zonder steun van andere partijen immuniteit voor de president in de grondwet op te nemen. Zuma zou zo voorlopig bevrijdt kunnen worden van het corruptieproces dat nog boven zijn hoofd hangt. Het ANC heeft nu 69 procent van de stemmen. Veel hoeft de oppositie daar dus niet vanaf te snoepen.

‘Ook de oppositiepartij DA kan het ze moeilijk maken,’ denkt Steven Friedman van het Centre for the Study of Democracy. ‘Maar ik denk dat COPE onder de tien procent van de stemmen krijgt. De partij heeft volgens mij zijn strategie nog niet op orde. Ze hebben een presidentskandidaat gekozen die geen geschiedenis heeft in het ANC. Dat is geen goede zet. Ze zeggen ook dat ze zich op Zuid-Afrikanen richten die nog geen politiek thuis hebben. Maar ze zouden de ANC-stemmers moeten wegkapen. Ik denk dat het ANC wat gaat verliezen maar niet veel.’

Politiek analist Moeletsi Mbeki denkt dat COPE sterk begon maar zijn kansen heeft afgezwakt. ‘Opiniepeilers van het bureau Markinor schatten op tussen de acht en twaalf procent van de stemmen voor COPE. Ik denk dat ze daar gelijk in hebben. COPE begon goed maar ze hebben een presidentskandidaat naar voren geschoven die geen oplossingen heeft voor de problemen. Bovendien leek COPE in het begin een vernieuwing. Een partij met nieuwe ideeën. Dat is wat mensen willen. Maar als ik nu naar hun plannen kijk is het alsof ik het beleid van het ANC lees dat ze bij de vorige verkiezingen naar voren schoven.’

Terug in het stadion in Soweto. Dlamini zit met een COPE-T-Shirt om haar hoofd geknoopt op het podium. ‘Wij gaan de verkiezingen winnen,’ schalt oud-burgemeester Hlongwane door de luidsprekers. De hoop op winst is campagneretoriek. Maar het zijn wel de spannendste verkiezingen sinds het einde van de apartheid. Verkiezingen waarvoor 25 miljoen mensen zich hebben geregistreerd. Verkiezingen die de hoop van de teleurgestelden draagt dat het ANC in ieder geval is wakker geschud en hun zorgen en problemen serieus gaat nemen.




Waarneming met Nederlandse steun

De Nederlandse ambassade steunt in opmars naar en tijdens de verkiezingen een lokale ngo en een netwerk van ngo’s die zich bezighouden met waarneming. Ze kijken onder meer naar intimidatie en geweld, in hoeverre partijen de kans krijgen om vrij campagne te voeren en of publieke middelen voor alle partijen toegankelijk zijn. ‘We vinden het belangrijk dat lokale organisaties kritisch naar de verkiezingen kijken,’ ligt beleidsmedewerker Hanneke Boerma van de ambassade toe. ‘Deze verkiezingen zijn anders dan eerdere verkiezingen. De komst van COPE levert meer spanningen op. Daarom willen we de vinger aan de pols houden.’

Eerste levenslicht

Het begon allemaal tijdens de jaarlijkse ANC conferentie in december 2007. De huidige presidentskandidaat van het ANC Jacob Zuma nam het daar op tegen de toenmalige Zuid-Afrikaanse president Thabo Mbeki voor het leiderschap van het ANC. Zuma won. In het ANC ontstonden twee kampen. Mbeki werd vervolgens zeven maanden geleden gevraagd om vroegtijdig af te treden omdat een rechter impliceerde dat er sprake was van een politieke samenzwering tegen de van corruptie beschuldig Zuma. Mbeki stapte op. Aanhangers van Mbeki volgden. ANC’ers Mosiuoa Lekota, ex-minister van Defensie, en Mbhazima Shilowa, ex-premier van de provincie Gauteng, stonden aan het voortouw van COPE. Vooral de eerste werd gezien als vernieuwer. Verwacht werd dat één van hen presidentskandidaat zou worden. Maar gekozen werd voor de 57-jarige Mvume Dandala, bisschop van de methodistische kerk in Zuid-Afrika. Dandala werd vooral naar vooral geschoven omdat hij eerlijkheid en betrouwbaarheid uitstraalt.















Dit artikel komt van www.ellesvangelder.nl