Het kwaad zit in een kikker
De Pers

Schuimbekkend ligt de 16-jarige Pauline Ekomba op de modderige grond. Donkere wolken pakken samen boven de kerk in deze arme buitenwijk van de Congolese hoofdstad Kinshasa. De priester staat onder zijn altaar, een vies doek op palen met daaronder een preekgestoelte van plexiglas.

Hij bukt en steekt zijn hand nog dieper in de keel van de tiener. Terwijl ze kokhalst, trekt hij een kikker uit haar mond. ‘Halleluja! Ze is genezen van het kwaad.’ De parochianen staan op uit hun plastic stoelen en dansen terwijl de hemel openbarst.

Zelfgewin

Iedere zondag zoemt het van gezang in de Democratische Republiek Congo. Naast de kapper is er één, naast de winkel waar ze maïsmeel verkopen, naast de garage en naast de belwinkel. Kerken woekeren in de miljoenenstad Kinshasa. Les Eglises du Réveil worden ze genoemd, revival-kerken geleid door Congolezen die zichzelf priester noemen, maar veelal geen achtergrond hebben in de theologie. Hun voornaamste doel is doorgaans niet het verspreiden van het woord van God maar zelfgewin.

Hoewel geloof in hekserij niet vreemd is in Afrika, heeft het beschuldigen van kinderen vooral een sociaal-economische oorzaak. De Eglises du Réveil varen op een ontredderde bevolking, getekend door oorlog en armoede, op zoek naar een beter leven. De kerken geven hen die hoop. In ruil voor donaties in het kerkpotje beloven de priesters een betere toekomst. De kerken geven de Congolezen bovendien een zondebok. Ze wijzen kinderen aan als heksen en daarmee als verantwoordelijken voor scheidingen, het verlies van een baan of het overlijden van een familielid.

Rampspoed

Priester Okita, die wegens zijn speciale gaven liever profeet wordt genoemd, zag het direct. Het was de eerste keer dat Pauline in zijn kerk kwam, maar ze was duidelijk een kindheks. Ze moest genezen worden om haar familie voor verdere rampspoed te bewaren. Het kwaad kan verschillende vormen aannemen, vertelt de 38-jarige vader van zes, in een hutje achter de in elkaar geknutselde kerk. ‘Soms komen er slangen uit hun mond, soms een schorpioen, af en toe een kat en deze keer een kikker. Het zijn de belichamingen van het kwaad.’

Pauline is een van de vele kinderen in Kinshasa die beschuldigd worden van hekserij. Het meisje van 16, al moeder van een pasgeboren baby, kon na haar genezing weer terug naar huis. Maar veel kinderen belanden op straat, omdat hun ouders denken dat ze behekst zijn. Statistieken zijn schaars in de DRC. Schattingen van het aantal kinderen op straat liggen tussen de dertig- en vijftigduizend. Meisjes belanden veelal in de prostitutie, jongens in de criminaliteit. Zo’n 70 procent van de straatkinderen zou volgens een rapport van Human Rights Watch van twee jaar geleden een kindheks zijn.

En het aantal straatkinderen stijgt alleen maar, zegt de 52-jarige Remy Mafu, van de organisatie REEJER, die al ‘toute sa vie’ met straatkinderen werkt. Met de stijgende voedselprijzen en hoge werkeloosheid zoeken gezinnen steeds meer soelaas in de kerken. ‘Omdat de gezinnen worstelen, brokkelt de solidariteit in families af’, zegt Mafu. ‘Het kerngezin staat onder druk. Na de onafhankelijkheid hebben we alleen maar crisis en conflict gekend. Net als het land is het gezin gedestabiliseerd.’

Voor sommige gezinnen betekent een kind op straat simpelweg een mond minder om te voeden. Bovendien komen veel kindheksen uit gebroken gezinnen en worden ze beschuldigd door stiefouders die niet voor hen willen zorgen. Andere ouders geloven oprecht in wat de kerk hen vertelt. ‘De kerken maken zelfs intelligente mensen irrationeel’, zegt Mafu. ‘En voor de priesters is het cashen. Bij iedere dienst vragen ze donaties en daarnaast verdienen ze aan het genezen van kinderen.’

Honderden per week

Er ligt een laag stof op de Audi TT van Mukuna, oprichter van een van de grootste Eglises du Réveil in Kinshasa, de A.C.K. Zijn sandalen zakken weg in een dik rood tapijt. Vanaf zijn leren bankstel laat hij op een plasmascherm de tv-zender zien waar hij eigenaar van is. De hele dag wordt er op gepreekt. Zijn parochie bestaat uit zo’n twaalfduizend mensen, schat hij. Per week worden er honderden kinderen binnengebracht die behekst zijn. ‘Ik help hen door te bidden en handoplegging.’ De leden van de kerk geven hem donaties. Hij verdient er duidelijk goed aan. ‘Ik heb een mooi huis en een mooie baan, allemaal door God’, beaamt hij.

Alexis Ntumba Muteba van BICE, een katholieke organisatie die opkomt voor kinderrechten, probeert de priesters te overtuigen dat ze hun praktijken moeten veranderen. In de helft van Kinshasa telde Muteba al 1.650 priesters. De organisatie probeert de priesters vooral te wijzen op de wet. Sinds drie jaar staat in de grondwet dat het verboden is om kinderen als heks aan te wijzen.

Muteba maakt zich vooral zorgen over de methodes die de kerken gebruiken om de kinderen zogenaamd te genezen, vertelt hij. ‘De Eglises du Réveil gebruiken vooral handoplegging en laten kinderen soms vasten. Andere kerken, meer traditioneel Afrikaans, misbruiken de kinderen soms seksueel en voeren operaties uit met scheermesjes. Gelukkig gaat het hier maar om een klein percentage.’

Kookolie drinken

Terug in de kerk. Gilette gebruikt hij niet, zegt profeet Okita Ngala nadat hij de kikker met veel bombarie heeft verbrand. ‘God heeft me nog niet opgedragen om op die manier te genezen. We laten de heksen kotsen om het kwaad uit hen te drijven. Soms helpt het om hen eerst kookolie te laten drinken.’ God heeft hem de visie gegeven om mensen te helpen, zegt hij. ‘Hekserij is slecht voor de ontwikkeling van ons land. Mijn doel is niet geld, maar het redden van mensen.’

Een paars-witte plastic teil staat op een houten krukje in de modder. ‘Je moet 10 procent van je geld aan God geven. Vooral als je niet wilt dat je kind ten prooi valt aan hekserij’, schreeuwt een hulpje van de priester. Gedwee lopen de parochianen naar de kerkpot. Met de kikker en de kindheks nog in hun achterhoofd denken ze geen tweede keer na en geven ze gul.