Zwarte wijnboer zoekt zijn weg
Blanke producent wil zwarte klant
GPD

Bier is dé drank van zwart Zuid-Afrika. Maar wijnproducenten krijgen een opkomende zwarte middenklasse aan de shiraz en merlot. De wijnindustrie zelf is vooral nog wit.

SOWETO/STELLENBOSCH (GPD) Ergens tussen het grootste ziekenhuis van Zuid-Afrika en voor de krottenwijk Kliptown, rijden BMW’s en Audi’s tussen overvolle gammele taxibusjes door. Goedgeklede Zuid-Afrikanen parkeren bij een universiteitsgebouw in Soweto. Binnen poppen de kurken. Achter tafels met strakke witte tafellakens gaat de ene fles wijn na de ander open.

Zuid-Afrika schommelt rond plek negen in de top tien van grootste wijnproducenten ter wereld. Maar net als andere landen, heeft de industrie het internationaal niet gemakkelijk. Er is veel concurrentie en de kosten van productie stijgen terwijl de verkoopprijs amper groeit. Ook de sterke Zuid-Afrikaanse munt helpt de export niet. Dus moeten de wijnmakers op zoek naar nieuwe markten. En die vinden ze in hun eigen achtertuin.

Lokaal wordt er namelijk maar 6,9 liter wijn per persoon per jaar gedronken. In Frankrijk is dat 45 liter. 76 Procent van de totale verkochte alcohol in Zuid-Afrika, Namibië, Botswana, Lesotho en Swaziland is bier, zeggen cijfers uit 2007.

De Zuid-Afrikaanse wijnmarkt heeft zich na het einde van de apartheid in 1994, toen het land niet langer werd geboycot, vooral op export gericht en de lokale markt verwaarloosd. Nu willen ze deze markt aanboren. Tachtig procent van de Zuid-Afrikaanse bevolking is zwart. Juist deze groep moet dus wijn gaan drinken. Eén van de proefvijvers om hen aan de wijn te krijgen is het jaarlijkse

Soweto Wijnfestival waar bezoekers wijnen kunnen proeven.
Soweto, nabij Johannesburg, is snel aan het veranderen. De township bestaat niet langer alleen maar uit huisjes zo groot als luciferdoosjes en krotten van golfplaten. Want hoewel het grootste deel van de zwarte Zuid-Afrikanen nog steeds erg arm is, heeft een groeiend deel geld.

De 31-jarige TT Mba is één van die Zuid-Afrikanen. De producent staat met een glas rode wijn bij een van de standhouder. “Wijn straalt voor mij succes uit,” zegt hij. “Mensen die wijn drinken, hebben het gemaakt in het leven. Ik heb geen idee wat het verschil is tussen een merlot en een shiraz. Dat hoop ik hier te ontdekken.”

Mba behoort tot de snel groeiende zwarte middenklasse in Zuid-Afrika. Deze groep beslaat zo’n drie miljoen Zuid-Afrikanen die meer dan eenderde van het geld uitgaven in het land. Onderzoek van een instituut van Unilever aan de Universiteit van Kaapstad laat ook zien dat deze groep status belangrijk vindt. Ze willen laten zien dat ze het goed hebben met mooie auto’s en merkkleding.
Wijn lijkt daar langzaam bij te horen, zeggen Marylin Cooper en Mnikelo Mangciphu, die het festival organiseren. Zes jaar geleden kwamen er 1500 Zuid-Afrikanen wijn proeven. Dit jaar waren dat er 7600. En Mangciphu, eigenaar van de enige wijnwinkel Soweto, verkocht vier jaar geleden slechts achttien flessen per maand. Nu is dat 420.

Twee uur vliegen van Soweto wordt de wijn die tijdens het festival wordt geschonken geproduceerd. In de provincie Westkaap plantte Jan van Riebeeck de eerste wijnranken. In 1659 werd daar de eerste wijn van verkregen die meeging met de zeevaarders van de VOC om scheurbuik tegen te gaan tijdens hun tocht naar het oosten.

De wijnranken zijn net geknot, wijst de 58-jarige Diale Rangaka. Op 22 hectare grond groeien korte stompjes waar groen uitschiet. Diale is samen met zijn familie de enige zwarte wijnboer van Zuid-Afrika. Ze maken de wijn M’Hudi, genoemd naar een boek van Sol T Plaatje uit 1930, de eerste roman in het Engels door een zwarte Zuid-Afrikaan.

Hij droomde al langere tijd van zijn eigen boerderij. Toen hij kind was zorgde de professor Engelse literatuur voor het vee van zijn familie. In eerste instantie ging hij dan ook op zoek naar grond voor koeien. Maar vond het niet. “Het is niet gemakkelijk om aan een goed stuk grond te komen. Dit was de 22ste boerderij die ik zag. Ik wilde land en kocht.”

Dus werd het vee ingeruild voor wijnranken. Wijn had hij zelf nog nooit gedronken. Zijn idee van wijn was vervormd door het verleden. Tijdens de apartheid werden de zwarte Zuid-Afrikanen die op de wijngaarden werkten betaald in wijn, het zogenaamde dopsysteem. “Dat was goedkope en slechte wijn. Ik dacht dat alle wijn zo was. Maar ik ging proeven.” Hij lacht. Eerst vermengd met heel veel rode druivensap. En na drie maanden wennen dronk ik het puur.”

De Rangaka familie is de enige zwarte familie die zelf de grond met wijnranken bezit. Maar volgens Matome Mbatha van de marketingorganisatie Wines of South Africa (WOSA) zijn er zo’n zestig andere initiatieven met zwarte inmenging in de vorm van onder meer deels zwart eigendom, zwarte ondernemers die wijn opkopen en er hun eigen etiket op plakken en wijnmakers die in dienst zijn van de wijnkelders. Dat is nog wel een druppel op een gloeiende plaat met zo’n vierduizend bedrijven in de wijnindustrie.

Zuid-Afrika wil meer gelijkheid in de economie. De geschiedenis moet als het ware worden rechtgetrokken. Maar de wijnindustrie is niet gemakkelijk om binnen te dringen. Ten eerste moet er grond beschikbaar zijn. Die is vaak al lang in handen van dezelfde blanke familie. Dan is het een kwestie van geld. De overheid geeft leningen maar die zijn moeilijk te bemachtigen en gaan gepaard met veel regels.

En daar stopt het niet. Diale had bijvoorbeeld wel de druiven maar geen capaciteit en kennis om deze tot wijn te maken of een netwerk om de wijn te marketen. Hulp kwam van de blanke buren, van de wijnboerderij Villiera. “Ze vroegen wat we hier in hemelsnaam kwamen doen terwijl we niets van wijn wisten,” lacht Diale. Villiera hielp bij het maken van de wijn en stelde hun netwerk om de wijn te verkopen open. Het is niet alleen aardige burenhulp. Villiera hoopt dat M’Hudi hen nu kan helpen om de zwarte markt te bereiken omdat ze die markt beter kennen.

Diale’s vrouw Malmsey schenkt de glazen vol. Dit is onze pinotage, vertelt ze trots. De M’Hudi wijn verkoopt nu onder meer bij Marks & Spencer in Groot-Britannië, een contact van Villiera. Villiera verkoopt 1,5 miljoen flessen per jaar van hun eigen wijn en beginner M’Hudi ruim honderdduizend. “Een zwarte wijnboer kan nu nog niet zonder de blanke wijnboer bestaan,” zegt Diale. “Zij hebben de kennis en middelen. Ik heb geen kelder om de wijn te maken.”

Ooit hoopt hij dat M’Hudi geheel op eigen benen kan staan. “ Het gaat lang duren voordat we winst maken maar ik doe dit voor onze kinderen en kleinkinderen.” Om het hoofd boven water te houden gaat hij nu een guesthouse openen op de boerderij.

Volgens Cooper van het festival redden veel zwarte wijnboeren of merkeigenaren het niet. Toen ze het festival begon had ze twaalf zwarte bedrijven als standhouder. Het aantal is hetzelfde maar zeven daarvan zijn over de kop gegaan. “Het is opboksen tegen blanke merken die al een goede reputatie hebben en weten hoe ze hun wijn kunnen marketen.”
Maar het is niet alleen zo dat zwart Zuid-Afrika geen geld heeft op grond te kopen of te investeren. De wijnindustrie is risicovol en er is niet snel geld mee te verdienen dus gaat het geld bijvoorbeeld eerder naar de mijnbouw.

Mbatha van Wines of South Africa meent dat er een kans ligt als de zwarte merken vooral ook de zwarte markt aan proberen te spreken. “De zwarte wijndrinkers zouden ervoor moeten zorgen dat de zwarte wijnproducten verder komen door hun wijn te kopen.” Wijnboer Rangaka ziet dit ook. Volgens hem is er een groeiende trend onder jonge zwarte mensen die uit trots van zwarte producenten willen kopen.

Op het festival gaan de ogen steeds wateriger kijken. Hier wordt niet langer geproefd maar gedronken. Het drukste is het bij de wijnboer Van Loveren. Hun wijn Four Cousins, met op het etiket vier blanke gezichten van de vier neven die de wijn maken, is de populairste wijn bij de zwarte middenklasse. In de townships verkoopt het merk 400.000 liter per jaar. Het lijkt de proever hier dus niet te deren wat de kleur van de maker is. Het gaat om de smaak en de smaak van iedere beginnende wijndrinker is zoet.









© Elles van Gelder. All material on this website is copyrighted. You can't copy, reproduce, publish or use this content in any other way, except if you have explicit permission.